Με βάση επιστημονικά δεδομένα έχουμε ότι... Από την επιστημονική έρευνα του Τάδε Δεινόπουλου συμπεραίνουμε ότι... Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι... Επιστήμη! Επιστήμη! Επιστήμη! Επίστημη να φάν' κι οι κότες! Επιστήμη και επιστημονικές αναφορές κυριαρχούν πια σε κάθε μας κουβέντα, σε κάθε περίπτωση που θέλουμε να υποστηρίξουμε τη θέση μας, να πείσουμε τον συνομιλητή μας ότι έχουμε ψάξει και έχουμε ασχοληθεί, να μας πάρει κανείς στα σοβαρά. Αλλά, μήπως αυτή η περιβόητη «pop(ular) science» είναι, μερικές φορές, λίγο βλαβερή για την «unpop(ular) science»;
Αρχικά, ας κάνουμε μία βασική διάκριση ανάμεσα στην pop science και την επιστήμη με την ευρύτερη έννοια. Ως επιστήμη, γενικώς, εννοούμε όλο το σύνολο της δομημένης και οργανωμένης γνώσης της ανθρωπότητας καθώς και τις μεθόδους με τις οποίες αυτή ανακαλύπτεται. Από την άλλη μεριά, ως pop science, εννοούμε, κυρίως, τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουμε αυτή τη γνώση σε ένα ευρύ και, ως επί το πλείστον, μη εξειδικευμένο κοινό. Έτσι, είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι η pop science δεν είναι γνώση, αλλά τρόπος διάδωσης της γνώσης, και ως τέτοιος πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η γνώση, καθεαυτή, ανακαλύπτεται μόνο μέσα από την επιστήμη, αλλά άπαξ και ανακαλυφθεί, δύναται να διαδοθεί με διάφορους τρόπους, σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και με διαφορετικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά.
Δεν είναι, λοιπόν, ούτε λογικό, ούτε θεμιτό να κρίνεται η pop science με τα ίδια μέτρα και σταθμά που κρίνεται και αξιολογείται η επιστήμη· δε θα μπορούσε, άλλωστε. Μοιραία, προσπαθώντας να μεταφέρει κανείς σε ένα κοινό που δεν κατέχει κατ' ανάγκη όλο το απαραίτητο επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά μπορεί να κατανοήσει στοιχειώδεις έννοιες και λογικούς συσχετισμούς, αναγκάζεται να παρακάμψει ορισμένες «τεχνικές» λεπτομέρειες, έτσι ώστε η παρουσίαση των αποτελεσμάτων να έχει την απαραίτητη συνοχή και προσιτότητα. Άλλωστε, αυτοί που θα ενθουσιαστούν από τα αποτελέσματα μιας επιστημονικής έρευνας είναι πολλοί περισσότεροι από αυτούς που θα ενθουσιαστούν με τον τρόπο με τον οποίο προέκυψαν αυτά τα αποτελέσματα, κατ' αναλογία με το ότι, συνήθως, απολαμβάνουμε τον καρπό της ροδακινιάς - στη θέα, στην οσμή, στη γεύση του - περισσότερο από το να γνωρίζουμε πώς δημιουργήθηκε το ίδιο το ροδάκινο.
Έχοντας αυτά κατά νου, έχει επιτύχει η pop science τον σκοπό της; Έχει καταφέρει, με άλλα λόγια, να διαδώσει την επιστήμη στο ευρύ κοινό, να γίνει κοινωνός της γνώσης που προκύπτει στα επιστημονικά εργαστήρια; Έχει, επίσης, καταφέρει, πέρα από την γνώση, να διαδώσει και το ευρύτερο πνεύμα που διέπει την επιστημονική σκέψη και τη διαδικασία της ανακάλυψης της γνώσης; Ως προς το πρώτο, αναμφίβολλα, η απάντηση είναι θετική, ειδικά σε ότι αφορά τον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Το διαπιστώσαμε, εν μέρει, λίαν προσφάτως με τον θάνατο του θεωρητικού φυσικού Stephen Hawking και τις αντιδράσεις και τα σχόλια όχι μόνον της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και του μη εξειδικευμένου κοινού καθώς και τις διαστάσεις που το γεγονός αυτό έλαβε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αντίστοιχα περιστατικά, που να καταδεικνύουν την επαφή του κοινού με προσωπικότητες της επιστήμης και την συμπάθειά τους προς αυτές και το έργο τους, μπορεί κανείς να βρει εύκολα, πράγμα που καταδεικνύει την προαναφερθείσα προσιτότητα την οποία έχει αρχίσει να αποκτά πια η επιστημονική γνώση καθώς και την αναγνώριση, από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο πια, των ανθρώπων που ασχολούνται με το κυνήγι της.
Ένας άλλος μεγάλος παράγοντας που δείχνει τον κυρίαρχο ρόλο που αποκτά σταδιακά η επιστήμη στην ζωή μας είναι το πόσο συχνές είναι οι αναφορές σε αυτήν στην καθημερινότητά μας. «Διάβασα σε ένα άρθρο ότι, όπως υποστηρίζει μια έρευνα,...» λέμε για να υποστηρίξουμε από το ότι οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας επηρεάζουν ή όχι αρνητικά την υγεία μας μέχρι ότι η δίατα που ακολουθούμε είναι η καλύτερη δυνατή για τον σωματότυπό μας. Σαφώς, εξαιρώντας ίσως τις περιπτώσεις που τέτοιες αναφορές αγγίζουν τα όρια της φαιδρότητας, αν αυτό δεν αναδεικνύει τον εξέχοντα ρόλο της επιστήμης και των αποτελεσμάτων της στη ζωή μας, τι άλλο θα μπουρούσε να δείχνει; Πέραν δε τούτου, γίνεται εμφανές και ότι τα αποτελέσματα αυτά είναι πλέον σεβαστά, είναι σημεία αναφοράς για εμάς και φαίνεται να δημιουργούν ένα πλέγμα κατακτημένης γνώσης πάνω στο οποίο, ευλαβώς και σχεδόν αναντιρρήτως, δομούμε τη ζωή μας.
Ευλαβώς, όμως, και αναντιρρήτως δεν δομείται η ίδια η επιστημονική γνώση της οποίας εμείς είμαστε αποδέκτες μέσω της pop science. Αυτή η γνώση έχει έρθει ως προϊόν πάμπολλων αντιρρήσεων και συγκρούσεων, έχει έρθει ως μία, μικρή ή μεγάλη, επανάσταση απέναντι στο καθεστώς της προτέρας γνώσης και έτσι ακριβώς θα ανατραπεί όταν έρθει η ώρα της. Διότι, για να έχει η γνώση τη δύναμη να κινεί τον κόσμο και την ανρθώπινη ιστορία πρέπει η ίδια να διατηρείται σε μία αέναη κίνηση, να ανανεώνεται, να αναμορφώνεται και, ως εκ τούτου, πρέπει να έχει τη δύναμη να αντισταθεί και να αντιδράσει έναντι του ίδιου της του ευατού, όταν αυτό καταστεί αναγκαίο. Αυτό είναι το βασικό δομικό χαρακτηριστικό της γνώσης και γι' αυτό ακριβώς, όταν η ανθρωπότητα δεν είναι αρκετά ικανή και ισχυρή να διαχειριστεί αυτήν την αέναη σύγκρουση, αυτήν τη συνεχή αμφισβήτηση, η γνώση απλά την αφήνει να ξεκουραστεί, να ξαναβρεί τις δυνάμεις της για να παλέψει και να ξαναμπει στη μάχη.
Επομένως, αν και η ίδια η επιστημονική γνώση χαίρει ευρείας αποδοχής από την κοινωνία, φαίνεται ότι στην πορεία της από το εργαστήριο προς το κοινό χάνει ένα μεγάλο κομμάτι του χαρακτήρα της και μετουσιώνεται σε πληροφορία. Διότι, σε αντίθεση με τη γνώση, η πληροφορία δεν είναι δυναμική, δεν ενέχει το στοιχείο της κίνησης και της αλλαγής, παρά μόνο είναι μία στατική έννοια που απλώς φέρει γνώση, χωρίς να είναι. Έτσι, η γνώση, που δημιουργείται σε έναν βαθμό από την πληροφορία που προσλαμβάνει ο επιστήμονας από το περιβάλλον του, φτάνει και προσλαμβάνεται από το εκάστοτε μέλος της κοινωνίας και πάλι ως πληροφορία με αποτέλεσμα η ουσία της γνώσης να μένει γνωστή μόνο στον επιστήμονα, στον κυνηγό της, και να μη φτάνει ως το κοινωνικό σύνολο. Αλλά πόσο μεγαλύτερη αξία από μία απλή είδηση έχει η γνώση όταν φτάνει έτσι στο κοινό; Ίσως καμμία.
Τι είναι όμως αυτό που εκφυλίζει τη γνώση σε πληροφορία; Σε έναν μεγάλο βαθμό, είναι η προθυμία του καθενός μας να κάνει καλύτερη τη ζωή του με τον λιγότερο δυνατό κόπο· και κάθε πληροφορία που βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση είναι, σαφώς, ευπρόσδεκτη. Αρκεί να είναι πληροφορία, γιατί αυτή, όπως είπαμε, είναι στατική, δε χρειάζεται κανείς να κουραστεί για να την κατακτήσει, αρκεί απλώς να τη δεχτεί και να την ενστερνιστεί. Επομένως, σαφώς, η καθαρή γνώση είναι λιγότερο «εύπεπτη» από μία πληροφορία και σπάνια ένας άνθρωπος προτιμά να ριψοκινδυνεύσει να περάσει την ημέρα του με μία δυσπεψία ενώ μπορεί να γευτεί την ίδια γεύση χωρίς να παιδέψει το στομάχι του. Αλλά η γεύση, συνήθως, δε μένει για πολύ.
Από την άλλη, μεγάλη ευθύνη φέρει και το ίδιο το μέσο μέσα από το οποίο διαδίδεται η πληροφορία· στην προκειμένη, η pop science. Διότι, όπως είπαμε, η pop science, από τη φύση της, εστιάζει στο να διαδόσει τη γνώση στο ευρύ κοινό και, ως εκ τούτου, στο να «ακούει» τις απαιτήσεις του κοινού· όχι πολύ δυσπεψία. Έτσι, σίγουρα σε ότι αφορά το κομμάτι της διάδοσης, το να φτάνει στο κοινό μία στείρα πληροφορία είναι πιο εξυπηρετικό και πιο άμεσο. Όμως, κατ' αυτόν τον τρόπο, χάνεται το κομμάτι της γνώσης και της ουσίας της, χάνεται το ερευνητικό της πνεύμα, χάνεται η τάση για αμφισβήτηση που αυτή κουβαλάει μαζί της και τίποτα από αυτά δεν φτάνει στο κοινό, τουλάχιστον όχι σε βαθμό που να έχει ουσιαστική επίδραση στη ζωή του. Μάλλον, πάνω στη φούρια μας να διαδόσουμε τη γνώση, την ξεχάσαμε στο εργαστήριο.
Σίγουρα, για χρόνια, ήταν αρκετό να έρχεται το ευρύ κοινό σε επαφή με τα αποτελέσματα της γνώσης, με τη γεύση της. Τώρα πια όμως, αυτό δεν είναι το ίδιο επωφελές. Όλο και περισσότερο βλέπουμε πως η διαρκής επαφή με την στείρα πληροφορία δεν είναι το ίδιο επωφελής. Αντί να κάνει η επαφή μας με τη γνώση τη ματιά μας για τον κόσμο πιο σφαιρική, πιο δεκτκή σε αντιθέσεις και συγκρούσεις, τσακωνόμαστε με κάθε διαφωνούντα, απλά πια το κάνουμε με «επιστημονικά» επιχειρήματα. Αντί, διαβάζοντας μία έρευνα πάνω σε ένα θέμα, να προβληματιζόμαστε για την αλήθεια της, για τους σκοπούς και, σε τελική ανάλυση, για το πώς αυτή διεξήχθη, έστω και αδρομερώς, αρκούμαστε σε ένα «όπως υποστηρίζουν επιστήμονες», σε έναν μικρό μπλε αριθμό στην πάνω δεξιά γωνία, για να πειστούμε και να πούμε «κοίτα να δεις τι συμβαίνει!». Αντί η επαφή μας με τη γνώση να μας παρακινεί να ασχοληθούμε κι άλλο, μας βυθίζει σε μία ψευδαίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς ότι, αυτό που διαβάζουμε/βλέπουμε/ακούμε είναι αληθινό και αιώνιο, ότι δεν ανατρέπεται και ότι «αφού το λένε οι επιστήμονες, έτσι θά 'ναι». Αλλά αυτό, θα πουν κάποιοι, δεν είναι γνώση...
Ίσως, λοιπόν, να είναι καιρός να αναθεωρήσουμε τους τρόπους με τους οποίους φτάνει σε εμάς η επιστήμη και τα αποτελέσματά της. Ίσως πια η pop science να πρέπει να φέρει το κοινό σε επαφή με τις μεθόδους της επιστήμης, με τον τρόπο με τον οποιό γεννιέται και αναθρέφεται η πληροφορία, με ένα κομμάτι της ουσίας της γνώσης. Να φέρει τον άνθρωπο, πάντα στο μέτρο του εφικτού, κοντά σε αυτό που δημιουργεί τη γνώση: τη λογική σκέψη, την αμφισβήτηση και τον αγώνα για την κατάκτησή της. Γιατί, δεδομένης της απήχησης και της επιρροής που ασκεί τώρα, είναι, εν πολλοίς, καθήκον της να μην διασπείρει απλώς πληροφορίες που, μόνο να δογματίσουν και να τυφλώσουν μπορούν αν δε συνοδεύονται από την ουσία που τις γέννησε.
Αυτό βέβαια είναι σίγουρα πιο δύσκολο για όλους. Το μεν κοινό καλείται να εκτεθεί σε κάτι που απαιτεί πνευματική διέγερση, που μπορεί, σε κάποιους, να προκαλέσει εκείνη την δυσπεψία που παλεύει όλη του τη ζωή να αποφύγει, η δε pop science και όσοι ασχολούνται με αυτή, καλούνται να βρουν τρόπους να «εκλαϊκεύσουν», να κάνουν προσιτές και ελκυστικές τις δύσκολες έννοιες που συναντά κανείς στον δρόμο για τη γνώση· να μας κάνουν να θέλουμε να δούμε το ροδάκινο να γεννιέται, όχι μόνο να το γευτούμε. Άλλωστε, στα δύσκολα είναι τα ωραία.
Και, για να μην ξεχνιόμαστε, λίγη μουσική για το απόγευμα:
Δεν είναι, λοιπόν, ούτε λογικό, ούτε θεμιτό να κρίνεται η pop science με τα ίδια μέτρα και σταθμά που κρίνεται και αξιολογείται η επιστήμη· δε θα μπορούσε, άλλωστε. Μοιραία, προσπαθώντας να μεταφέρει κανείς σε ένα κοινό που δεν κατέχει κατ' ανάγκη όλο το απαραίτητο επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά μπορεί να κατανοήσει στοιχειώδεις έννοιες και λογικούς συσχετισμούς, αναγκάζεται να παρακάμψει ορισμένες «τεχνικές» λεπτομέρειες, έτσι ώστε η παρουσίαση των αποτελεσμάτων να έχει την απαραίτητη συνοχή και προσιτότητα. Άλλωστε, αυτοί που θα ενθουσιαστούν από τα αποτελέσματα μιας επιστημονικής έρευνας είναι πολλοί περισσότεροι από αυτούς που θα ενθουσιαστούν με τον τρόπο με τον οποίο προέκυψαν αυτά τα αποτελέσματα, κατ' αναλογία με το ότι, συνήθως, απολαμβάνουμε τον καρπό της ροδακινιάς - στη θέα, στην οσμή, στη γεύση του - περισσότερο από το να γνωρίζουμε πώς δημιουργήθηκε το ίδιο το ροδάκινο.
Έχοντας αυτά κατά νου, έχει επιτύχει η pop science τον σκοπό της; Έχει καταφέρει, με άλλα λόγια, να διαδώσει την επιστήμη στο ευρύ κοινό, να γίνει κοινωνός της γνώσης που προκύπτει στα επιστημονικά εργαστήρια; Έχει, επίσης, καταφέρει, πέρα από την γνώση, να διαδώσει και το ευρύτερο πνεύμα που διέπει την επιστημονική σκέψη και τη διαδικασία της ανακάλυψης της γνώσης; Ως προς το πρώτο, αναμφίβολλα, η απάντηση είναι θετική, ειδικά σε ότι αφορά τον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Το διαπιστώσαμε, εν μέρει, λίαν προσφάτως με τον θάνατο του θεωρητικού φυσικού Stephen Hawking και τις αντιδράσεις και τα σχόλια όχι μόνον της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και του μη εξειδικευμένου κοινού καθώς και τις διαστάσεις που το γεγονός αυτό έλαβε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αντίστοιχα περιστατικά, που να καταδεικνύουν την επαφή του κοινού με προσωπικότητες της επιστήμης και την συμπάθειά τους προς αυτές και το έργο τους, μπορεί κανείς να βρει εύκολα, πράγμα που καταδεικνύει την προαναφερθείσα προσιτότητα την οποία έχει αρχίσει να αποκτά πια η επιστημονική γνώση καθώς και την αναγνώριση, από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο πια, των ανθρώπων που ασχολούνται με το κυνήγι της.
Ένας άλλος μεγάλος παράγοντας που δείχνει τον κυρίαρχο ρόλο που αποκτά σταδιακά η επιστήμη στην ζωή μας είναι το πόσο συχνές είναι οι αναφορές σε αυτήν στην καθημερινότητά μας. «Διάβασα σε ένα άρθρο ότι, όπως υποστηρίζει μια έρευνα,...» λέμε για να υποστηρίξουμε από το ότι οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας επηρεάζουν ή όχι αρνητικά την υγεία μας μέχρι ότι η δίατα που ακολουθούμε είναι η καλύτερη δυνατή για τον σωματότυπό μας. Σαφώς, εξαιρώντας ίσως τις περιπτώσεις που τέτοιες αναφορές αγγίζουν τα όρια της φαιδρότητας, αν αυτό δεν αναδεικνύει τον εξέχοντα ρόλο της επιστήμης και των αποτελεσμάτων της στη ζωή μας, τι άλλο θα μπουρούσε να δείχνει; Πέραν δε τούτου, γίνεται εμφανές και ότι τα αποτελέσματα αυτά είναι πλέον σεβαστά, είναι σημεία αναφοράς για εμάς και φαίνεται να δημιουργούν ένα πλέγμα κατακτημένης γνώσης πάνω στο οποίο, ευλαβώς και σχεδόν αναντιρρήτως, δομούμε τη ζωή μας.
Ευλαβώς, όμως, και αναντιρρήτως δεν δομείται η ίδια η επιστημονική γνώση της οποίας εμείς είμαστε αποδέκτες μέσω της pop science. Αυτή η γνώση έχει έρθει ως προϊόν πάμπολλων αντιρρήσεων και συγκρούσεων, έχει έρθει ως μία, μικρή ή μεγάλη, επανάσταση απέναντι στο καθεστώς της προτέρας γνώσης και έτσι ακριβώς θα ανατραπεί όταν έρθει η ώρα της. Διότι, για να έχει η γνώση τη δύναμη να κινεί τον κόσμο και την ανρθώπινη ιστορία πρέπει η ίδια να διατηρείται σε μία αέναη κίνηση, να ανανεώνεται, να αναμορφώνεται και, ως εκ τούτου, πρέπει να έχει τη δύναμη να αντισταθεί και να αντιδράσει έναντι του ίδιου της του ευατού, όταν αυτό καταστεί αναγκαίο. Αυτό είναι το βασικό δομικό χαρακτηριστικό της γνώσης και γι' αυτό ακριβώς, όταν η ανθρωπότητα δεν είναι αρκετά ικανή και ισχυρή να διαχειριστεί αυτήν την αέναη σύγκρουση, αυτήν τη συνεχή αμφισβήτηση, η γνώση απλά την αφήνει να ξεκουραστεί, να ξαναβρεί τις δυνάμεις της για να παλέψει και να ξαναμπει στη μάχη.
Επομένως, αν και η ίδια η επιστημονική γνώση χαίρει ευρείας αποδοχής από την κοινωνία, φαίνεται ότι στην πορεία της από το εργαστήριο προς το κοινό χάνει ένα μεγάλο κομμάτι του χαρακτήρα της και μετουσιώνεται σε πληροφορία. Διότι, σε αντίθεση με τη γνώση, η πληροφορία δεν είναι δυναμική, δεν ενέχει το στοιχείο της κίνησης και της αλλαγής, παρά μόνο είναι μία στατική έννοια που απλώς φέρει γνώση, χωρίς να είναι. Έτσι, η γνώση, που δημιουργείται σε έναν βαθμό από την πληροφορία που προσλαμβάνει ο επιστήμονας από το περιβάλλον του, φτάνει και προσλαμβάνεται από το εκάστοτε μέλος της κοινωνίας και πάλι ως πληροφορία με αποτέλεσμα η ουσία της γνώσης να μένει γνωστή μόνο στον επιστήμονα, στον κυνηγό της, και να μη φτάνει ως το κοινωνικό σύνολο. Αλλά πόσο μεγαλύτερη αξία από μία απλή είδηση έχει η γνώση όταν φτάνει έτσι στο κοινό; Ίσως καμμία.
Τι είναι όμως αυτό που εκφυλίζει τη γνώση σε πληροφορία; Σε έναν μεγάλο βαθμό, είναι η προθυμία του καθενός μας να κάνει καλύτερη τη ζωή του με τον λιγότερο δυνατό κόπο· και κάθε πληροφορία που βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση είναι, σαφώς, ευπρόσδεκτη. Αρκεί να είναι πληροφορία, γιατί αυτή, όπως είπαμε, είναι στατική, δε χρειάζεται κανείς να κουραστεί για να την κατακτήσει, αρκεί απλώς να τη δεχτεί και να την ενστερνιστεί. Επομένως, σαφώς, η καθαρή γνώση είναι λιγότερο «εύπεπτη» από μία πληροφορία και σπάνια ένας άνθρωπος προτιμά να ριψοκινδυνεύσει να περάσει την ημέρα του με μία δυσπεψία ενώ μπορεί να γευτεί την ίδια γεύση χωρίς να παιδέψει το στομάχι του. Αλλά η γεύση, συνήθως, δε μένει για πολύ.
Από την άλλη, μεγάλη ευθύνη φέρει και το ίδιο το μέσο μέσα από το οποίο διαδίδεται η πληροφορία· στην προκειμένη, η pop science. Διότι, όπως είπαμε, η pop science, από τη φύση της, εστιάζει στο να διαδόσει τη γνώση στο ευρύ κοινό και, ως εκ τούτου, στο να «ακούει» τις απαιτήσεις του κοινού· όχι πολύ δυσπεψία. Έτσι, σίγουρα σε ότι αφορά το κομμάτι της διάδοσης, το να φτάνει στο κοινό μία στείρα πληροφορία είναι πιο εξυπηρετικό και πιο άμεσο. Όμως, κατ' αυτόν τον τρόπο, χάνεται το κομμάτι της γνώσης και της ουσίας της, χάνεται το ερευνητικό της πνεύμα, χάνεται η τάση για αμφισβήτηση που αυτή κουβαλάει μαζί της και τίποτα από αυτά δεν φτάνει στο κοινό, τουλάχιστον όχι σε βαθμό που να έχει ουσιαστική επίδραση στη ζωή του. Μάλλον, πάνω στη φούρια μας να διαδόσουμε τη γνώση, την ξεχάσαμε στο εργαστήριο.
Σίγουρα, για χρόνια, ήταν αρκετό να έρχεται το ευρύ κοινό σε επαφή με τα αποτελέσματα της γνώσης, με τη γεύση της. Τώρα πια όμως, αυτό δεν είναι το ίδιο επωφελές. Όλο και περισσότερο βλέπουμε πως η διαρκής επαφή με την στείρα πληροφορία δεν είναι το ίδιο επωφελής. Αντί να κάνει η επαφή μας με τη γνώση τη ματιά μας για τον κόσμο πιο σφαιρική, πιο δεκτκή σε αντιθέσεις και συγκρούσεις, τσακωνόμαστε με κάθε διαφωνούντα, απλά πια το κάνουμε με «επιστημονικά» επιχειρήματα. Αντί, διαβάζοντας μία έρευνα πάνω σε ένα θέμα, να προβληματιζόμαστε για την αλήθεια της, για τους σκοπούς και, σε τελική ανάλυση, για το πώς αυτή διεξήχθη, έστω και αδρομερώς, αρκούμαστε σε ένα «όπως υποστηρίζουν επιστήμονες», σε έναν μικρό μπλε αριθμό στην πάνω δεξιά γωνία, για να πειστούμε και να πούμε «κοίτα να δεις τι συμβαίνει!». Αντί η επαφή μας με τη γνώση να μας παρακινεί να ασχοληθούμε κι άλλο, μας βυθίζει σε μία ψευδαίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς ότι, αυτό που διαβάζουμε/βλέπουμε/ακούμε είναι αληθινό και αιώνιο, ότι δεν ανατρέπεται και ότι «αφού το λένε οι επιστήμονες, έτσι θά 'ναι». Αλλά αυτό, θα πουν κάποιοι, δεν είναι γνώση...
Ίσως, λοιπόν, να είναι καιρός να αναθεωρήσουμε τους τρόπους με τους οποίους φτάνει σε εμάς η επιστήμη και τα αποτελέσματά της. Ίσως πια η pop science να πρέπει να φέρει το κοινό σε επαφή με τις μεθόδους της επιστήμης, με τον τρόπο με τον οποιό γεννιέται και αναθρέφεται η πληροφορία, με ένα κομμάτι της ουσίας της γνώσης. Να φέρει τον άνθρωπο, πάντα στο μέτρο του εφικτού, κοντά σε αυτό που δημιουργεί τη γνώση: τη λογική σκέψη, την αμφισβήτηση και τον αγώνα για την κατάκτησή της. Γιατί, δεδομένης της απήχησης και της επιρροής που ασκεί τώρα, είναι, εν πολλοίς, καθήκον της να μην διασπείρει απλώς πληροφορίες που, μόνο να δογματίσουν και να τυφλώσουν μπορούν αν δε συνοδεύονται από την ουσία που τις γέννησε.
Αυτό βέβαια είναι σίγουρα πιο δύσκολο για όλους. Το μεν κοινό καλείται να εκτεθεί σε κάτι που απαιτεί πνευματική διέγερση, που μπορεί, σε κάποιους, να προκαλέσει εκείνη την δυσπεψία που παλεύει όλη του τη ζωή να αποφύγει, η δε pop science και όσοι ασχολούνται με αυτή, καλούνται να βρουν τρόπους να «εκλαϊκεύσουν», να κάνουν προσιτές και ελκυστικές τις δύσκολες έννοιες που συναντά κανείς στον δρόμο για τη γνώση· να μας κάνουν να θέλουμε να δούμε το ροδάκινο να γεννιέται, όχι μόνο να το γευτούμε. Άλλωστε, στα δύσκολα είναι τα ωραία.
Και, για να μην ξεχνιόμαστε, λίγη μουσική για το απόγευμα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου