Καλά να πάθουν· ας φρόντιζαν!

«Θύμα βιασμού έπεσε νεαρή κατά την επιστροφή της από κέντρο νυχτερινής διασκέδασης». Καλά να πάθει, ποιος ξέρει πώς θα ήταν ντυμένη· ας φρόντιζε! «Νεκρός βρέθηκε άντρας που προσπαθούσε να διασχίσει παράνομα τα σύνορα». Καλά να πάθει· ας φρόντιζε! «Άστεγοι όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας λόγω της κρίσης». Καλά να πάθουν, ας φρόντιζαν! «Στο όριο της φτώχιας μία στις δύο οικογένειες στη χώρα». Καλά να πάθουν· με τις ατασθαλίες τους, ας φρόντιζαν! Γενικά, όσοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις συνέπειες (ή με όσα παραδόξως ή όχι λογίζονται ως συνέπειες) των πράξεών τους: «Καλά να πάθουν, ας φρόντιζαν!»

 Είναι πάντα έτσι, όμως; Σίγουρα κάθε επιλογή φέρει ένα τίμημα και σίγουρα ένα μεγάλο μέρος των καταστάσεων που ζει ο καθένας είναι άμεση ή έμμεση συνέπεια των πράξεών του. Σίγουρα επίσης, μέχρι ενός σημείου, μία ενέργεια μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για μία διαδοχή καταστάσεων που μπορούν να προβλεφθούν και, συνακόλουθα, να αποφευχθούν, αλλά σε ένα χαοτικό (ή όπως και να έχει μη αιτιοκρατικό) σύμπαν, δεν είναι όλα προβλέψιμα, πολύ συχνά ούτε κατ' ελάχιστον. Πώς μπορεί λοιπόν κανείς να είναι απόλυτος στην απονομή ευθυνών ειδικά σε καταστάσεις στις οποίες δύσκολα μπορεί να διακρίνει τη συλλογική από την ατομική ευθύνη;

Είναι άλλωστε ο πόλεμος, η φτώχεια και η εγκληματικότητα προϊόντα κοινωνικής αποτυχίας. Διότι μία τουφεκιά δεν είναι ο πόλεμος, ένας φτωχός δεν είναι η φτώχια και ένας εγκληματίας δεν είναι η εγκληματικότητα ή τουλάχιστον δεν είναι στο βαθμό που αφορούν αυτές οι καταστάσεις μία ολόκληρη κοινωνία. Χρειάζονται πολλοί για να τις φέρουν στο προσκήνιο και να τις μετατρέψουν από μεμονωμένα περιστατικά σε κυριάρχα φαινόμενα με πολύμορφες εκδηλώσεις. Μάλιστα, συχνά - όχι όμως πάντα - δεν αρκούν μόνο οι μέτοχοι της καταστάσεως αυτής έτσι ώστε αυτή να εκδηλωθεί, παρά πρέπει και οι μη μέτοχοι (οι «μη φτωχοί», οι «μη εγκληματίες», τα «μη θύματα») να της δώσουν το περιθώριο αυτό. Διότι, όλες οι καταστάσεις σε μία κοινωνία και, εν γένει σε μία συλλογικότητα, έχουν έντονο συγκριτικό χαρακτήρα. Κάποιος αρκετά συχνά είναι φτωχός ή εγκληματίας, είτε σε σύγκριση με τους άλλους είτε με τη συναίνεση των άλλων.

Το παραπάνω σαφώς δε σημαίνει ούτε ότι η διαστροφή κάποιου εγκληματία ή οι διαρκείς εσφαλμένες επιλογές κάποιου νυν άστεγου φορτώνονται στις πλάτες όλων των υπολοίπων ούτε ότι η εξάλειψη τέτοιων καταστάσεων οφείλει να γίνει με μία εξίσωση όλων των μελών μίας κοινωνίας «προς τα κάτω». Σημαίνει όμως ότι όλα τα μέλη μίας κοινωνίας καλούνται να φέρουν αφ' ενός τις συνέπειες των πράξεων τέτοιων ανθρώπων και αφ' ετέρου την ευθύνη της δικής τους κοινωνικής θέσης, της θέσης του «μη θύματος». Διότι, σε μία κατάσταση σκληρής καταδίκης της ανομίας, της βίας και της φτώχειας - και όχι μίας καταδίκης εκδικητικής, αλλά μίας καταδίκης με γνώμονα την κοινή ωφέλεια - πόσο εύκολο είναι κανείς να πέσει θύμα τους; Όταν όμως μία κοινωνία δεν αποδοκιμάζει τέτοιες καταστάσεις, αλλά αδιαφορεί - στην καλύτερη των περιπτώσεων - για αυτές, πόσο πιο εύκολο είναι να παρασυρθεί ολοκληρωτικά σε αυτές;

Αλλά γιατί να ασχοληθεί κανείς με το «θύμα», με αυτόν που δεν τα κατάφερε, με αυτόν που στάθηκε αδύναμος και που, σε τελική ανάλυση θα μπορούσε να πει κανείς ότι έσφαλε και τώρα έρχεται αντιμέτωπος με τα σφάλματά του; Πράγματι, το να έρχεται κανείς απέναντι στις επιλογές του είναι θεμιτό, διδακτικό και, εν γένει δίκαιο καθώς, αν μία πράξη δε συναντήσει τις συνέπειές της τότε λογίζεται ως μη γεγονυΐα. Το να καταδικάζεται όμως από αυτές όταν αυτές καθ' εαυτές δεν είναι εξ ολοκλήρου δικές του - ως μερική απόρροια της κοινωνικής κατάστασης - ή όταν είναι απλές ελεύθερες επιλογές (ποιος θα ορίσει πώς θα ντύνεται/συμπεριφέρεται ο καθείς, όταν αυτό δεν προσβάλλει πραγματικά και ουσιωδώς τη δημόσια αιδώ;) με βεβαιότητα δεν είναι θεμιτό. Δεν είναι θεμιτό διότι έρχεται σαν βέλος στην καρδιά της κοινωνικής συνοχής, σαν βέλος που κόβει τους δεσμούς ανάμεσα στα ζωτικά όργανα μίας κοινωνίας. 

Άλλωστε, πόσοι από τους «μη» είναι σε μία μη δυσμενή κατάσταση από δικές τους καλές ενέργειες και όχι απλώς λόγω κάποιων λίγο έως πολύ τυχαίων συγκυριών - οπότε και κανείς δεν έχει λόγο να τους «παρασημοφορήσει» απλώς για τα μη πεπραγμένα τους;

Ο αναμάρτητος, λοιπόν, πρώτος τον λίθον βαλέτω.

Καλή νύχτα!